Paragraaf 4 Filosofie is ook: verlangen naar wijsheid

Verdiepingstekst over Socrates met opdrachten

Een van de eerste en belangrijkste filosofen was Socrates. Socrates leefde in de Griekse stad Athene (470-399 v.Chr.). Socrates was een heel bijzonder en raadselachtig iemand. Hij leefde gewoonlijk heel sober en kon goed tegen honger, dorst en kou. Tijdens een periode als soldaat stond hij eens meer dan een dag diep na te denken zonder van zijn plaats te komen.

Socrates werd uiteindelijk veroordeeld tot het drinken van de gifbeker omdat hij de goden niet zou vereren en de jeugd zou bederven. Hoewel Socrates kon vluchten, weigerde hij dat omdat hij daarmee zijn tegenstanders in de kaart zou spelen. Door zijn dood zette hij zijn tegenstanders juist te kijk!

Socrate' scherpe tong werd hem fataal (historiaenet)

Socrates sprak vaak mensen op straat aan en vroeg ze naar hun mening over allerlei belangrijke zaken. Dat ging er soms stevig aan toe:

‘Beste vriend, je bent inwoner van Athene, een stad die beroemder is dan welke andere stad ook vanwege haar macht en wetenschap, en jij schaamt je niet om zoveel mogelijk geld, roem en eer bij elkaar te schrapen! Maar om inzicht en waarheid en om je persoon en slechte karakter maak je je totaal niet druk!’

Socrates zelf vond zich niet wijs maar de mensen met wie hij in gesprek raakte, vonden wel van zichzelf dat ze wijs waren, terwijl dat feitelijk helemaal niet het geval was. Daarmee hebben we het grote verschil tussen de filosoof Socrates en zijn medeburgers van Athene: de filosoof is niet wijs maar hij weet tenminste nog één ding, namelijk dat hij niet wijs is! De filosoof of de wijsgeer streeft naar wijsheid, hij begeert wijsheid, maar bezit de wijsheid niet.

Socrates vond het heel belangrijk dat mensen kennis hadden van zichzelf: Wie ben jij? Wat versta jij onder dapperheid? Wat versta jij onder zelfbeheersing? Weet je dat niet? Leer jezelf dan beter kennen, onderzoek je zelf zodat je ook kunt zeggen wat voor jou belangrijke waarden zijn in het leven.

‘Ken jezelf’ is de belangrijkste boodschap van Socrates. Maar Socrates voegde daar onmiddellijk iets aan toe: leef er dan ook naar! Pas als je weet wat goed is, kun je er ook naar leven. Niet alleen ‘denken’ maar ook ‘doen’. Socrates ging zelfs een stap verder: als mensen weten wat goed is (denken), zullen ze er vanzelf wel naar gaan leven (doen) want mensen doen niet bewust slechte dingen.

Opdracht 1

Mensen worden soms met dieren vergeleken. Een traag iemand is een slak, een listig iemand een slang, een lui iemand een varken enzovoort. Socrates zag zichzelf als een horzel. Daarmee gaf hij aan wie hij was.

a.         Wat is een horzel voor dier?
b.         Wat voor persoon is iemand die ‘horzel’ wordt genoemd?
c.         Welke zinnen uit bovenstaande tekst maken duidelijk dat Socrates een ‘horzel’ was?

Opdracht 2

Ben je het eens met Socrates dat als mensen er echt van overtuigd zijn dat iets slecht is, ze dat ook niet zullen doen?